از نفرت شاملو از موسیقی سنتی تا پاسخ شجریان
کیت هنری: در سالروز تولد احمد شاملو، جدا از شعر این شاعر، حافظه فرهنگی ما باردیگر به زمانی برمی گردد که او موسیقی سنتی را «هفت دستگاه بسته» نامید و از تکرار، محدودیت و ناتوانیِ آن گفت؛ آن قدر صریح که کلامش هنوز تکان دهنده است. مدتی بعد اما محمدرضا شجریان در پاسخی که از جنس آرامش و تجربه بود، موسیقی ایرانی را «یک زبان» توصیف کرد؛ زبانی که نه به «چهار ساعت ردیف» محدود است و نه به ساختارهای از پیش تعیین شده.
به گزارش کیت هنری به نقل از ایسنا، ۲۱ آذرماه مصادف است با تولد ۱۰۰ سالگی احمد شاملو، شاعری که ۲۵ سال از درگذشت او می گذرد.
شاملو که از شاعران مطرح معاصر است، بگفته خودش موسیقی سنتی ایرانی را گوش نمی داد و آنرا دوست نداشت، با این وجود بعد از درگذشتش خوانندگانی بصورت رسمی و یا غیررسمی از شعرهای وی در آثارشان بهره بردند؛ خوانندگانی همچون شادمهر عقیلی (من و تو و درخت و بارون)، محمد معتمدی (بیابان را سراسر مه گرفته)، فرهاد مهراد (شبانه)، علیرضا قربانی (روزگار غریب)، علیرضا عصار (چشمه خورشید) و....
همانطور که اشاره شد، شاملو نظراتی جنجالی نسبت به موسیقی سنتی ایرانی داشت و حتی جایی تنفر خودرا هم به آن ابراز کرد و به نظرش موسیقی ایرانی فضایی محدود داشت.
او اظهارنظرهایی ناخوشایند برای کنشگران و دوست داران موسیقی سنتی ایرانی بیان کرده بود؛ حرف هایی که بعدا محمدرضا شجریان با آنها مخالفت کرد.
حال که این دو صدا خاموش اند، اما بازهم در کنار هم تصویری می سازند از پهنای اختلاف نظر در فرهنگی که همیشه میان سنت و نو شدن در رفت وآمد بوده است.
در ادامه نگاهی داریم به تقابل نگاه این دو هنرمند در حوزه موسیقی سنتی ایرانی.
احمد شاملو زمانی در جلسه ای مقابل دوربین نشست و بنابر پرسشهایی که از او درباره ی موسیقی سنتی ایرانی شد، به بیان نقطه نظرات خود که البته آنها را شخصی خواند، پرداخت.
موسیقی سنتی ایرانی متحول نمی شود
یکی از نظرات این شاعر به تحول ناپذیری موسیقی سنتی ایرانی برمی گشت که اظهار داشت: «موسیقی سنتی متحول نمی گردد، به جهت اینکه اینها هفت تا دستگاه بسته اند؛ شور، ماهور سه گاه و فلان و بهمان که راوی غزل فارسی بوده اند.
هر وزنی یک وزن نامطبوع هم دارد؛ بدین سبب در موسیقی ایرانی هم این گوشه ها هست ولی می توان مجموع تمام اینها را در موسیقی ایرانی با تار و کمانچه و... از ساعت هشت بامداد تا دو ظهر نواخت. آخر این شد موسیقی؟ مثل این می ماند چهار یا پنج شعر، البته شعر که چه عرض کنم مثلا: «داشت عباس قلی خان پسری» را انتخاب کنید و تا اسم شعر می آید آنرا بخوانید.
درحقیقت مثلاً هفت شعر انتخاب کنید و آنها را به عنوان شعر ایرانی وسط آهنگ بگذارید. این کاری است که موسیقی ایرانی کرده است.»
وی همینطور در قسمتی دیگر از صحبت های خود با اشاره به اینکه «موسیقی ایرانی پیش نمی رود و از یک پیش درآمد آغاز می شود، چهار مضراب می زند و بعد خواننده عرعر می کند و در آخر یک تصنیف می خواند» اظهار داشته بود: «من در موسیقی چنین چیزی را قبول نمی کنم. موسیقی زمینه یکی از انسانی ترین و ظریف ترین خلاقیت هاست.
موسیقی که فقط تکنیک نوازندگی در آن مطرح باشد، شما خِر هر موسیقیدانی را بچسبید و بگویید یک چهارمضراب جدید درست کن یک چیزی برای شما درست می کند چون هیچی نیست.»
شاملو در صحبت های خود به حسین علیزاده هم اشاره کرده و درباره ی «نینوا» اظهار داشته بود: «آن بابا برداشته آهنگ نینوا را به آن درازی نوشته، انگار موسیقی ای است که باید پشت یک تعزیه خوانی پلی بک شود. این که موسیقی نیست واقعاً.»
وی همینطور بی میلی خود به موسیقی ایرانی را چنین ابراز کرده بود: «من آنقدر نفرت به این موسیقی دارم که حوصله گوش دادن به آنرا ندارم. البته این امر شخصی است. این موسیقی قابل تغییر نیست. شما اصلا نمی توانید شور ماهور و گوشه اصفهان را در یک اثر از تمامی استفاده کنید. به تازگی آقای شجریان یک نوار به نام «مرکب خوانی» خوانده است که نتیجه چهل تکه شده است.
زمانی که پرده ها به هم نزدیک شوند حالت غم انگیز فوق العاده ای دارند. همان گونه که موسیقی چینی و ژاپنی گام آنها به پنج نت تقسیم می شود و چون فواصل آنها از هم بیشتر می شود موسیقی فوق العاده شاد است. ولی اینها می گویند ما هفت گام و هفت سه تا پرده دیگر داریم و گام ۲۱ قسمت شده است که یعنی گریه مطلق. خب اگر مشکل این است روی تقسیمات میان پرده ای خط بکشید و گام ماژور و مینور را بگیرید. مگر موسیقی غرب به خاطر نداشتن ربع پرده چه بلایی به سر آن آمده است؟ اتفاقا پر از خلاقیت و شور است. حال ما مدام چهار مضراب میرزا ابوالحسن خان را با سنتور بنوازیم.»
موسیقی ایرانی بی کران است!
و اما اینها که مشروحی از نظرات جنجالی احمد شاملو درباره ی موسیقی ایرانی بود، بعدا با پاسخی از سمت محمدرضا شجریان همراه شد که در ادامه آنرا می خوانید.
شجریان در ابتدا اظهار داشته بود: «با احترامی که به نازنین احمد شاملو دارم باید بگویم این اظهارنظرات درست نیست. ایشان به موسیقی به صورت یک فرمولی که پیش ساخته است نگاه کرده اند؛ یعنی فقط به ردیف های ما نگاه کرده اند. مثل این می ماند بگوییم ادبیات ما فقط حافظ است و بس و یا فقط اشعار احمد شاملو است و بس و دیگر چیزی نداریم.
اگر ما موسیقی را یک زبان بدانیم، که هست، زبان ناکرانمند است و اینطور بی حد می توان آهنگسازی کرد. این که می گویند در چهار ساعت می توان کل ردیف ها را نواخت باید بدانیم که اینها نمونه ای است همچون پردازی های موسیقی ایرانی و موسیقی ما همه اش این نیست.
شما ساز جلیل شهناز را گوش کنید. اغلب هیچ کدام همچون شناسی های ردیف در آن نیست ولی موسیقی اصیل را گوش می کنید و لذت می برید؛ چون ابوعطا و حجاز را به زیبایی می نوازد ولی جمله بندی آن در ردیف نیست.»
شجریان با تاکید بر این که موسیقی زبان است، ادامه داده بود: «موسیقی یک زبان است که با واژه های آن می توان حرف خودرا زد. در زبان کلمات و جمله داریم که در موسیقی به واژه ها موتیف می گوییم. حال موتیف ها در کنار هم قرار می گیرند و جمله می سازند و باز با این جملات فراز می سازیم و آهنگ های بسیاری به وجود می آوریم مانند یک زبان یا کتابی که نوشته می شود. موسیقی را سه ساعت که سهل است، صدها هزار ساعت هم با آن وقت بگذرانید تمام نمی شود و می توان آهنگ جدید ساخت.
اگر به موسیقی اما به چشم یک قالبی که از گذشتگان به ما رسیده است نگاه نماییم، بله می توان تمام آنرا در چهار ساعت اجرا کرد.
مانند این است که بگوییم که فقط کتاب شاعرانی مانند سعدی، حافظ و مولانا را داریم گرچه که اینطور نیست و بعد از آنها هم شاعران بسیاری کار کرده اند و با استفاده از همان کلمات مفاهیم دیگری را بوجود آورده اند. موسیقی از زبان هم فراتر است و خیلی بیشتر از زبان هم می تواند تنوع داشته باشد.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان کیت هنری در مورد این مطلب