مروری بر گزارش های زنان نوگرا در موزه هنرهای معاصر تهران؛
بازتاب زیبایی شناسی سنتی و مدرن هنر نوگرا را از دید زن ایرانی ببینید
کیت هنری: تماشای آثار زنان هنرمند نوگرای ایرانی از ایران درودی و لیلیت تریان تا معصومه سیحون و بهجت صدر در نمایشگاه جدید موزه هنرهای معاصر تهران، روندی تاریخی از رشد هنرمندان را به مخاطب عرضه می کند.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛
هنر نوگرای ایران به دوره ای از تاریخ هنر ایران اشاره دارد که با رویکرد های نو و مدرن در هنر شکل گرفت، خصوصاً بعد از دوران قاجار و پهلوی. ریشه های نوگرایی در هنر ایران را می توان در برخورد جامعه ایرانی و روشنفکرانش با اندیشه های اروپایی و نیز آشنا شدن با مهارتها و ابزارهای جدیدی چون رنگ روغن و دوربین عکاسی پیدا کرد. این دوره شاهد تحولاتی اساسی در هنر ایران بود همچون ورود مهارتها و مفاهیم جدید غربی و همین طور تلفیق آنها با سنت های هنری ایرانی. اما هنر نوگرای ایرانی در عرصه زنان هنرمند، خاصیت ها و خصوصیات منحصر به فردی دارد که این نسل از هنرمندان توانسته اند با بهره بردن از رویکرد های نوین، دیدگاه ها، ارزش ها و هویت های فرهنگی را به شیوه های تازه ای بیان کنند. زنان هنرمند نوگرای ایرانی با بهره بردن از فناوری های جدید، مفاهیم نوین و رویکرد های معاصر، سبک های متفاوتی را شکل داده اند که با حفظ ریشه های فرهنگی و تاریخی، در قالب مدرن ارائه می شوند.
همچنین، خیلی از این زنان هنرمند بر مسایل هویتی، جنسیتی و نقش زنان در جامعه تمرکز کردند و آثاری نیز خلق شد که به صورتی با تأکید بر حقوق، فرصت ها و چالش های زنان می پردازند و می خواهند صدای زنان را در فضای عمومی بلند کنند. وقتی نگاهی به آثار این هنرمندان زن نوگرا می نماییم، متوجه می شویم که اغلب بدنبال پژوهش های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی هستند و تلاش می کنند مطالبی نظیر خاطرات، تجربه های شخصی و تاریخ معاصر ایران را با نگاهی نو بازتاب دهند.
یکی دیگر از خاصیت های معمول آثار زنان نوگرا، وجود تلفیق در آثارشان است؛ در این آثار به طور معمول نوعی تلفیق میان هنرهای مختلف، همچون نقاشی، عکاسی، هنر دیجیتال، هنرهای اجرائی و هنرهای محیطی دیده می شود که این تنوع و چندرسانه ای بودن، خاصیت بارز نوگرایی در کار آنها است. همچنین، خیلی از زنان هنرمند نوگرای ایرانی در آثار خود، نقد و واکنش نسبت به مسایل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را بصورت نمادین یا مستقیم نشان می دهند که نوعی اراده برای تغییر و پیشرفت است.
هفته گذشته، نمایشگاهی از آثار هنرمندان زن نوگرایی که آثارشان در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می شود، با عنوان نمایشگاه «به گزارش زنان» راه اندازی شد که به صورتی مهمانی زنان نوگرای ایرانی قلمداد می شد چونکه تا قبل از این چنین دورهمی از زنان نوگرا سابقه نداشته است، البته این آثار به علت این که محل نگهداری شان، گنجینه بود، روی دیوار و فضای موزه آمدند چونکه تعداد زنان نوگرا در هنر معاصر ایران بمراتب بیشتر هستند و به این علت بود که نمایشگاهی دیگر از آثار زنان نوگرای جوان نیز در خانه هنرمندان ایران راه اندازی شد. در آغاز نمایشگاه و ورودی گالری شماره یک، تصویر شهید منصوره عالیخانی و شهید مهرانگیز ایمن پور هنرمندان نقاشی که در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه شهید شده بودند، دیده می شود.
در بازدید از این نمایشگاه، متوجه شدم گالری های نه گانه موزه هنرهای معاصر تهران به گونه ای تاریخی چیدمان شده بودند، به صورتی که گالری یک و دو اختصاص به آثار نخستین زنان نوگرای ایرانی مثل منیر فرمانفرماییان داشت. نکته جالب توجه دیگر این بود که بعنوان مثال، آثاری از منیر فرمانفرماییان در گالری های موزه به نمایش درآمده که روند تاریخی و پیشرفت وی در نوگرایی را می توان تماشا کرد؛ به این معنا که هم آثار نقاشی ابتدایی فرمانفرماییان که روی بوم و روی شیشه بودند، دیده می شود و هم در بازدید از دیگر گالری ها می توان روندی از ایجاد آثار متاخر او را که آینه کاری محسوب می شوند و به طرف انتزاع کشیده شدند، تماشا کرد. تابلوی نقاشی روی بوم از منیر فرمانفرماییان
محمدحسن حامدی پژوهشگر و سردبیر نشریه تندیس، درباره ی ایجاد نوگرایان زن در ایران نوشته است: «دخترانی که در نوجوانی و در منزل پدری از محضر کمال الملک و شاگردش میرزاعلی خان تعلیم نقاشی گرفته بودند، بعدها در سال ۱۳۰۴ نخستین کلاس خصوصی و سپس در سال ۱۳۱۱ اولین هنرستان دختران تهران را تأسیس کردند. تاریخ هنر ایران خواهران عفتاالملوک و شوکتالملوک خواجه نوری را نه فقط به عنوان بانیان آموزش هنر زنان، که در زمره پیشگامان هنر نقاشی ایران به خاطر دارد. با تأسیس هنرکده هنرهای زیبا به سال ۱۳۱۹ امکانی جدید و جدی تر برای آموزش زنان برقرار شد که شکوه ریاضی، لیلی تقیپور، فخری عنقا و منصوره حسینی از اولین دانشجویان آن بودند. از اسامی شاخص همان سالیان ابتدایی می توان به منیر شاهرودی (فرمانفرماییان)، بهجت صدر و لیلیت تریان اشاره نمود.
امتیاز بورس تحصیلی که همه ساله از طرف دولت به فارغ التحصیلان نخبه دانشگاه تهران اعطا می شد، ریاضی و تریان را راهی فرانسه و حسینی و صدر را رهسپار ایتالیا کرد و این ۲، کشورهایی شاخص در فرهنگ و هنر بودند که جنبش هنر نوگرا را راهبری می کردند. منیر شاهرودی نیز به آمریکا و به حلقه هنرمندان اکسپرسیونیسم انتزاعی راه پیدا کرد. این گروه در بازگشت به وطن با رهاوردی سنگین و باارزش از هنر آوانگارد به هنرآفرینی و شغل معلمی اهتمام ورزیدند. حیطه عملکرد ایشان از هنر فیگوراتیو تا نقاشی انتزاعی، از مجسمه سازی تا نقاشی خط و حتی ادبیات تجسمی را در بر می گرفت. اتمسفر و روح تازه ای که آنان به هنر معاصر دمیدند به زودی نتایج خودرا با ظهور هنرمندانی بزرگ نشان داد.»
در ادامه، پس از ۲ گالری اول، در قسمتی از گالری شماره ۲ موزه، آثار پرتره هنرمندان به نمایش درآمده است. در گالری ۳، آثاری که بازنمایی طبیعت هستند، در گالری ۴، آثار انتزاعی، در گالری ۵، آثاری که به بازنمایی زندگی روزمره می پردازند، در گالری ۶، آثار شاخص گروه «دنا»، در گالری ۷، چند پوستر از مجموعه موزه و مجموعه های خصوصی از نمایشگاه های مختلف هنرمندان زن به نمایش درآمده است، در گالری ۸، آثار نوسنت گرایی و در گالری ۹، آثاری که به بازنمایی اجتماعی پرداختند، به معرض نمایش گذاشته شده اند. اثر آینه کاری از منیر فرمانفرماییان
اسامی هنرمندانی که آثارشان در نمایشگاه «به گزارش زنان» در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش درآمده، عبارت است از الهه عروضی بصیری، نازی عطری، مهین عظیما، گلناز فتحی، منیر فرمانفرمائیان، رعنا فرنود، نیلوفر قادری نژاد، مکرمه قنبری، سیما کوبان، طلیعه کامران، ژیلا کامیاب، میترا کاویان، هنگامه گلستان، پری یوش گنجی، فریده لاشایی، معصومه مظفری، یلدا معیری، الهه مقدمی، شهره مهران، پری مهنا، منیژه میرعمادی، لیلی متین دفتری، شهلا نفیسی، شیرین نشاط، مهین نورماه، مینا نوری، گیتی نوین، گیزلا وارگا سینایی، اقدس وکیلی، مهرانگیز یاسمی، فرشته یمینی شریف، حمیرا اتحادیه، شیلا اخوان صالح، شیدا آذری، فرنگیس آری، فرزانه و مینو اسعدی، شهرزاد و فرح اصولی، پروانه اعتمادی، فاطمه مدادیان، سونیا بالاسانیان، فیروزه تجدد، رعنا جوادی، مریم جواهری، شهلا حبیبی، شهلا آرمین، منصوره حسینی، ناهید حقیقت، شهین حنانه، هما خوشبین، لیلی درخشانی، ایران درودی، زهره کاظمی، شکوه ریاضی، مهری رخشا، هایده زرین بال، شراره زندیان، ناهید سالیانی، مریم سالور، معصومه سیحون، فرح سیدابوالقاسم، فاطمه رادپور، ماری شایانس، رزیتا شرف جهان، بهجت صدر و اودت طومک خسروآبادی.
بازنمایی زندگی روزمره در نقاشی ایرانی سنتی عمدتا محدود به دربار و داستانهای ادبی بود و تصویر دقیقی از زندگی مردمان کوچه و بازار ارائه نمی داد. ورود عکاسی به ایران در دوره قاجار و فعالیت هنرمندانی همچون ابوالحسن غفاری و کمال الملک آغازگر بازنمایی واقعی تر زندگی روزمره شد. هنرمندان جوان در قرن بیستم با تأثیر از جنبش های هنری غرب مانند امپرسیونیسم و رئالیسم به تصویر زندگی روستایی و طبیعی پرداختند اما در دوره پهلوی دوم، با شتاب نوسازی و گرایش به سبک های انتزاعی، بازنمایی فیگوراتیو کاهش پیدا کرد. وقوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هشت ساله، سبب شد تا بازنمایی زندگی روزمره در آثار گروهی از هنرمندان وجهی آرمانی پیدا کند، در مقابل زنان هنرمند نوگرایی چون ثمیلا امیرابراهیمی و پروانه اعتمادی و شیرین اتحادیه هم با نگرشی متفاوت به موضوعات زندگی روزمره پرداختند.
پس از جنگ تحمیلی و با دسترسی بیشتر به گفتمان های جهانی، هنرمندان نسل جدید با ذهنیتی آزادتر و تکنیک هایی متنوع تر به باز تعریف زندگی روزمره و نقد اجتماعی روی آوردند. آثار دهه های ۷۰ و ۸۰ منعکس کننده تنوع سبک ها، ارزش ها و مسایل نسلی است. هنرمندان با دوری از واقع گرایی عکس گونه و استفاده از رسانه های نوین و گوناگون، باورها و ارزش های موجود را به چالش کشیدند. مطالبی چون فضای خانوادگی، پاساژها، کافی شاپ ها و سبک زندگی جوانان و زنان، مهم ترین مصادیق بازنمایی زندگی روزمره در این دوره اند که در گالری ۳ آثاری با این موضوعات را خواهید دید.
در آثار زنان هنرمند معاصر ایران، زندگی روزمره تحت تأثیر عوامل اجتماعی، عاطفی، خانوادگی و جنسیتی تصویر می شود. بازنمایی فضاهای داخلی، مناظر شهری و پوشش، از وجوه بارز این آثار است. قسمتی از تغییرات نسلی و دگرگونی ها و تضادهای حاصل از نوسازی بعد از جنگ تحمیلی، در بازنمایی ابژه هایی تصویر می شود که در خانه یا فضاهای عمومی تجسم شده اند. موضوع زندگی روزمره برای این زنان زمینه ای برای هویت یابی و نوعی مقاومت فرهنگی است. در ۲ دهه اخیر، آنان بدنبال زبانی نو و خلاقانه برای بیان تضادهای میان سنت و مدرنیته، ایدئولوژی و لذت های زندگی و تغییرات فرهنگی و اجتماعی در خانواده و جامعه بوده اند تا از این راه داستانهای متکثر و دست اول خود از تغییرات و تحولات زندگی روزمره در جامعه ایرانی را به نمایش بگذارند.
هنر فیگوراتیو ایران در گذشته کمتر به دغدغه های ملموس اجتماعی می پرداخت اما تعامل پویای گروهی از زنان هنرمند با جامعه به خلق آثاری انجامید که تحولات اجتماعی و تطور ارزش ها، باورها و روابط را بازتاب می دادند. دغدغه های اجتماعی در کارهای هنرمندانی چون لیلی متین دفتری و ناهید حقیقت در دهه های ۴۰ و اوایل ۵۰ در آثارشان قابل مشاهده می باشد. با نزدیک شدن به انقلاب اسلامی، مشارکت زنان نقاش و عکاس در بازنمایی رویدادهای اجتماعی پررنگ تر و مستقیم تر شد. در جریان اعتراضات انقلاب اسلامی، نیز گروهی از هنرمندان واقع گرا و متأثر از هنر سوسیال-رئال به نقد اجتماعی پرداختند. بعد از انقلاب اسلامی، با حمایت نهادهایی چون حوزه هنری، این هنرمندان با محوریت هنر فیگوراتیو و واقع گرا اهتمام کردند فضای آرمان گرایانه جنگ را در قابی خاص بازنمایی کنند.
در کنار این جریان رسمی، گروهی از زنان هنرمند مستقل با نگاهی شخصی به بازنمایی نتایج عمیق و چندوجهی انقلاب و جنگ در زندگی روزمره مردم پرداختند که آثار این هنرمندان نگاهی واقع گرایانه به تحولات اجتماعی داشت. این آثار که حاصل حضور آگاهانه و تجربه دست اول زنان هنرمند از واقعیت های مشاهده شده در جامعه و خیابان بودند، در سبک های متفاوت و با ابزارهای مختلف از نقاشی بر بوم تا نقاشی دیواری خلق شدند. آثار زنان هنرمند نوگرای ایران، در میانه ۲ گفتمان آرمان گرایانه و واقع گرایانه از امر اجتماعی، با محوریت تجربه زیسته و ابعاد انسانی این تحولات، توانسته اند عمق بیشتری به این بازنمایی ها بیفزایند. اثر ۴ لته ای نیلوفر قادری نژاد با عنوان «توده ز بن می کند ریشه مستکبرین»
یکی از این آثار که در گالری شماره ۹ و پایانی موزه قابل تماشاست، اثر ۴ لته ای نیلوفر قادری نژاد است که در اندازه بسیار بزرگ در سال ۱۳۵۸ با عنوان «توده ز بن می کند ریشه مستکبرین» است که با دیدن آن یاد آثار هانیبال الخاص و نقاشی های دیواری انقلابی مکزیکی افتادم. این نقاشی، نگاهی واقع گرایانه، اجتماعی و اکسپرسیونیستی دارد. قادری نژاد به همراه مسعود سعدالدین و هانیبال الخاص، اثری مشترک با عنوان «انقلاب» را در سال ۱۳۵۷ روی دیوار دانشکده هنرهای زیبای تهران کشیدند.
اما نوسنت گرایی در ایران در پی بحران هویتی پدیدار شد که برآمده از توسعه و مدرنیزاسیون و نتایج آن بود. این جریان به هنرمندان امکان داد تا از میراث فرهنگی خود بهره بگیرند و آثاری بیافرینند که نه فقط زیبایی شناسی سنتی را بازتاب می دهد، بلکه مسایل اجتماعی، سیاسی و هویتی را نیز بازنمایی می کند. مهم ترین نمود تصویری و سنخ آرمانی جریان نوسنت گرایی در هنرمندان جنبش سقاخانه دیده می شود که تلاش کردند پیوندی میان میراث تصویری گذشته و زبان نوین هنر معاصر ایجاد کنند.
در قیاس با تجربه های پیشگامانی چون جلیل ضیاءپور، منوچهر شیبانی، حسین کاظمی و حتی محسن وزیری مقدم در برقراری آشتی و پیوند میان سنت و هنر ایرانی با نقاشی مدرن غربی که بعدتر به ایجاد پررنگ و فراگیر جنبش سقاخانه و نقاشی خط انجامید، زنان هنرمند نسل های اول و دوم کمتر به سراغ نوسنت گرایی رفتند و به جز منیر فرمانفرماییان و منصوره حسینی، توجه دیگران در حد تجربه های پراکنده بود اما در دهه ۶۰ که مسئله هویت در هنر ایران باردیگر به میان آمد، گروه تازه ای از زنان هنرمند به بازخوانی سنت در هنرشان پرداختند. آثار نوسنت گرایی زنان نوگرا را می توانید در گالری شماره ۸ موزه مشاهده کنید.
در گالری شماره ۶ موزه هنرهای معاصر تهران، آثاری از اعضاء گروه «دنا» به نمایش درآمده است، گروهی که زنان هنرمند شکل داده بودند. در دهه ۸۰ در بین هنرمندان تجسمی، خصوصاً نسل جوان، گرایش زیادی به تشکیل گروههای کوچک و بزرگ پدید آمد و نخستین و تنها گروه زنان در همین زمان تشکیل شد. گروه «دنا»، تنها گروه متشکل از زنان نقاش ایران، با هدف ارائه مستقل آثارشان در فروردین ۱۳۸۰ شروع به کار کرد. گیزلا وارگا سینایی، فریده لاشایی، شهلا حبیبی، نسرین خسروی، فرح اصولی، رعنا فرنود، شهرزاد اصولی، آریا شکوهی اقبال، میترا کاویان، مریم شیرینلو، پروانه (شراره) زندیان، و بهار بهبهانی اعضاء اولیه «دنا» بودند. در سالیان بعد، برخی از این گروه جدا شدند و معصومه مظفری به آن پیوست. این گروه در پی معرفی گرایش های مختلف نقاشی زنان ایران بود. نقاشان گروه دنا از سه نسل با رویکردها و گرایش های هنری مختلف کنار یکدیگر قرار گرفتند. حاصل این فعالیت جمعی چندین ساله، تحولاتی بود که بدنبال ضرورت های اجرائی و بازخورد مخاطبان در آثار آنها رخ نمود. وجود آثار چندلته و توجه به مضمون های در رابطه با ایران از آن جمله است. آثار مکرمه قنبری
از نکات جالب نمایشگاه «به گزارش زنان» حضور آثار نقاشی مکرمه قنبری و عکاسان زن ایرانی چون هنگامه گلستان و یلدا معیری بود. مکرمه قنبری نقاش خوداموخته و هنرمند نقاش سبک پست مدرنیسم بود که به علت سبک نقاشی هایش به شهرت جهانی رسید اما جالب است که آثار او در بین هنرمندان نوگرا به نمایش درآمده است. هنگامه گلستان (جلالی) در سال ۱۳۵۱ کارش را با دستیاری کاوه گلستان همسرش شروع کرد. آثاری که از وی در نمایشگاه «به گزارش زنان» به نمایش درآمده، همچون تصاویر کاوه گلستان از شهر نو بود، با این تفاوت که با ماژیک روی آنها رنگ آمیزی شده بود.
نمایشگاه «به گزارش زنان» در موزه هنرهای معاصر تهران تا پایان شهریور میزبان علاقمندان خواهد بود.
منبع: artkit.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان کیت هنری در مورد این مطلب