آقای ضرغامی بخواند ، ۲۴
سناریوی مرگ تدریجی در باغستان قزوین
کیت هنری: چند سالی است که وعده های مسؤولان برای احیا و حفاظت، گوش باغستان قزوین را پر کرده است، اما زمان عمل که می شود به نفع توسعه شهری امضای تخریب و از بین بردن آنرا روی کاغذ می آورند.
«قزوین شهری محصور در درختان و باغ های بزرگ که همچون نگینی در وسط باغ ها می درخشد.» این جمله را "پیانزو دل لاواله ایتالیایی" در ۱۰۲۵ هجری قمری زمانی که میهمان شاه عباس بود، در توصیف قزوین گفت، اما این روزها آن قدر این جمله غریب بنظر می رسد که اگر پیانزو زنده بود و امروز گشتی در قزوین می زد دیگر چنین عقیده ای نداشت.
هر چند از زمان پهلوی با کشیدن خط راه آهن قسمتی از باغستان از بین رفت و شهر به سمت شمال شهر گسترش پیدا کرد، اما بیش از یک دهه است که این باغستان حال خوشی ندارد و هر روز به بهانه های مختلف تکه ای از این منطقه سبز و درختانش جای خودرا به کارخانه ها، کارگاه های تجاری ـ اداری، قبرستان، جاده ها، خانه ها و... می دهند، بی آنکه به عواقبش فکر کنند. جالب تر آن که همزمان با تعرض به جان باغستان، از آماده سازی پرونده آن برای ثبت در لیست جهانی یونسکو خبر می دهند.
در طول این سال ها از استانداری تا نماینده ولی فقیه، نماینده مجلس و دیگر مسؤولان کشور بارها اخطار زوال باغستان سنتی قزوین را داده و احیا و حفظ آن خواهان شده اند. از طرف دیگر، برنامه های توسعه راهبردی شهر (CDS) و طرح های ویژه باغستان، حفظ باغستان را محور کلیدی توسعه شهر قزوین می دانند. در ۱۰ سال قبل طرح های مطالعاتی و ساماندهی مختلفی روی باغستان انجام شده و بر ارزشمندی و ضرورت حفظ آن تاکید شده، به طوری که در سال ۹۴ شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در امتداد حفظ باغستان مصوبه ای صادر کرده و هرگونه تغییر در ۲۵۰۰ هکتار باغستان سنتی را ممنوع کرده است، اما در عمل بجای حفظ باغستان اقداماتی در امتداد تخریب آن شکل گرفته است. در تازه ترین مورد مجوز تخریب قسمتی از اراضی باغستان به انگیزه راه اندازی مجتمع اداری ـ تجاری ۱۲ طبقه صادر شده و در خبرها آمده که مدیرکل میراث فرهنگی قزوین نیز یکی از موافقان و امضاءکنندگان اصلی این تغییر کاربری در کمیسیون ماده ۵ بوده است.
شهرداری سال ۹۳ درست سه ماه بعد از آن که باغستان ثبت ملی شده بود، خواهان خروج این اثر از ثبت شده بود. همان زمان، یعنی سال ۱۳۹۳ کمیسیون ماده ۵ و اداره کل راه و شهرسازی استان قزوین با تصویب طراحی در امتداد ساماندهی یک بلوار، کمر به نابودی قسمتی از این باغستان می بندد و حتی دو روز بعد از اعلام مخالفت رسمی مدیرکل وقت میراث فرهنگی قزوین با این طرح، این اداره ابلاغیه رسمی به شهرداری این شهر می فرستد تا بلوارسازی را اجرائی کنند.
این اتفاقات در حالی رخ دادند که مقام معظم رهبری در همان سال تعدی به جنگلها، زمین خواری و کوه خواری را جرم توصیف کرده، از دستگاه های مسؤول می خواهند تا قاطعانه با این مساله برخورد کنند.
جاده کشی، معضل اصلی باغستان
یکی از دغدغه هایی که در تمام این سال ها تهدیدی جدی برای باغستان و درختانش محسوب می شده، ساخت پل ها و جاده کشی ها به بهانه کاهش ترافیک از دل باغستان بوده است؛ از طرح راه اندازی پل امام رضا (ع) گرفته تا کمربندی نسیم شمال، ساخت سد لاستیکی روی رودخانه ارنجک و... در تمام مدتی که میراث فرهنگی در مقابل تعرض ها و تخریب های باغستان قزوین، بعنوان یک اثر ملی سکوت اختیار کرده بود و به عقیده دوستداران میراث فرهنگی به صورتی با این طرح های مخرب همراهی می کرد، اعتراض و پیگیری دغدغه مندان بود که مانع از ادامه تخریب ها و گاه موجب توقف آنها شد، اما اعتراض این دغدغه مندان تا کی می تواند به تنهایی مانع تخریب های بیشتر شود؟ اما علیرغم این فریادخواهی ها امروز از این باغستان چه مانده است، همان باغستانی که اگر نبود قزوین در سیل ۹۷ جان سالم به در نمی برد.
سعید زارع پور ـ کنش گر میراث فرهنگی قزوین ـ نیز خیابان کشی را معضل اصلی باغستان قزوین می داند که در سالهای اخیر گریبان آنرا گرفته است و در این زمینه به ایسنا می گوید: مدیریت شهری به علت ازدیاد وسایل حمل و نقل، ساده ترین راه را برای رفع ترافیک شهری در نظر گرفت. این در شرایطی است که این خیابان کشی ها غیراصولی بوده است. در این طرح های خیابان کشی، طرح کمربندی نیسم شمال است که طبق مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی قرار بوده مسیر دسترسی باغ دارها باشد، اما با آسفالت کردن این معبر میان باغی، یک راه میانبر برای تردد ماشین های عبوری بوجود آمد. در دوره پنجم مدیریت شهری علیرغم این که خودشان هم اذعان داشتند اجرای طرح کمربندی نسیم شمال خارج از وظایف شان است، اما فاز اول این کمربندی را اجرا کردند و با بتن ریزیِ این میانبر و ایجاد یک کمربندی، باغستان را به دو نیم تقسیم و در دوره ی جدید هم فاز دوم آنرا تکمیل کردند. این کمربندی لطمه های زیادی به باغستان وارد کرد، همچون قطع قسمتی از مسیر آبیاری باغ ها، اختلال در دسترسی باغ دارها به باغات و از میان رفتن پیوستگی باغستان.
از طرفی زارع پور درباره بلاتکلیفی پروژه پل امام رضا (ع) می گوید: در پی اعتراض های شکل گرفته، شورای عالی معماری و شهرسازی در مصوبه سال ۹۸ اصرار کرد که پل امام رضا (ع) از وسط باغستان عبور نکند، اما شهردار جدید قزوین در جلسه رأی گیری خود خیلی راحت اعلام نمودند که یک درخت را قطع می نماییم و ۱۰ تا درخت به جایش می کاریم و باید ادامه راه اندازی پل امام رضا (ع) اتفاق بیفتد؛ چونکه شهدا ناظر کارهای ما هستند و باید این کار را به سرانجام برسانیم. امروز هم ابزار و ادواتی در حاشیه شهر مشاهده می شود که نشان میدهد مقرر است اقداماتی صورت گیرد، اما چون دوستان شفاف نیستند، نمی توان صراحتا این مساله را تایید نمود، ولی کاملا مشهود است زمینه های انجام این اقدامات فراهم گشته است.
شرایط به قدری در باغستان قزوین اضطراری است و تخریب آن نتایج زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی فرا استانی دارد که سال ۱۳۹۹ مرکز بررسی های راهبردی ریاست جمهوری بنا به اهمیت باغستان قزوین، گزارشی را در این زمینه تهیه می کند و این گزارش به استحضار رئیس جمهور وقت می رسد. وی نیز به وزیر جهاد کشاورزی و وزیران کشور، نیرو، میراث فرهنگی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و استاندار قزوین دستور می دهد تا از باغات قزوین حراست شود.
عبدالحسین مظفری ـ معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین ـ سال ۱۳۹۹ با اشاره به دستور رئیس جمهور در خصوص «حراست از باغستان قزوین»، اما اظهار داشته بود: باغستان توسط میراث فرهنگی ثبت ملی شده است و باتوجه به این امر، میراث فرهنگی بیشترین و مهم ترین نقش را در حفظ باغستان دارد. همین طور باتوجه به واقع شدن باغستان در حریم شهر قزوین باید استانداری و شهرداری پای کار آیند و برای حفظ آن کمک کنند. نگاه اداره کل حفاظت محیط زیست نیز کمک به حفظ باغستان سنتی قزوین است.
حالا سوال این است که میراث فرهنگی تا حالا برای صیانت از باغستان سنتی که در سال ۱۳۹۳ بعنوان اثر ملی ثبت شده است، چه اقداماتی محافظتی انجام داده است؟ سوالی که علیرضا خزائلی ـ مدیرکل اداره میراث فرهنگی قزوین ـ با وجود پیگیری و تماس ایسنا، ترجیح داد "فعلا" به آن پاسخ ندهد.
زارع پور، کنش گر میراث فرهنگی قزوین درباره اقدامات میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب و صیانت از باغستان اما می گوید: حرف مدیریت فعلی میراث فرهنگی قزوین این است که ما در قالب قانون اجازه نمی دهیم صدمه ای به باغستان وارد شود، اما عملا می بینیم اتفاقاتی که نباید، در باغستان رخ می دهد و حرف های میراث فرهنگی هم بیشتر زیبا و مردم پسند است، درحالی که ما در عمل چیز دیگری می بینیم.
مصوبه ای به نفع باغستان اما در امتداد تخریب آن
شکوه کرمانشاهانی ـ عضو هیأت مدیره انجمن تخصصی باغستان سنتی قزوین ـ نیز در گفت وگویی با ایسنا درباره نقش میراث فرهنگی در حفظ باغستان و جلوگیری و توقف تخریب های بیشتر بیان می کند: متاسفانه میراث فرهنگی قزوین در دو سه سال اخیر هیچ طرح اجرائی حفاظتی برای باغستان نداشته است. دلیلهای محکمی که در تایید این مساله وجود دارد، این است که اولا میراث فرهنگی اقدام مثبتی برای صیانت از باغستان و حمایت باغداران انجام نداده و دوما در مقابل پروژه های مخرب در باغستان که اثر ثبت شده ی ملی است، ایستادگی نکرده است.
او با اشاره به اینکه بخش اعظمی از مشکلات باغستان مربوط به برنامه های توسعه شهری است، می گوید: انجمن توسعه حیات شهر، شهریورماه ۱۳۹۷ گزارشی از مشکلات باغستان و ساخت وسازهایی که سبب تخریب آن می شود، در صحن شورای عالی معماری و شهرسازی ارائه کرد و طی مصوبه ای از طرف این شورا در مهرماه همان سال تمام عملیات عمرانی باغستان تا بررسی های بیشتر متوقف گردید. در حقیقت آنچه قرار بود اتفاق بیفتد و تقاضای تشکل های مردم نهاد فعال در زمینه ی باغستان هم بود، اصلاح طرح جامع به نفع باغستان سنتی قزوین و حذف پروژه های مخرب بود. کوشش های مردمی قابل توجهی در این زمینه انجام شد و سرانجام آذرماه سال ۹۸ مصوبه جدیدی به نفع باغستان تصویب گردید که تمام بندهای آن منوط به حفظ باغستان بود. یکی از این بندها مربوط به راه اندازی بخش دوم پل امام رضا بود که باید تغییری در آن ایجاد شود و بجای عبور از دل باغستان، از لبه شهری ادامه یابد.
او درباره وضعیت فعلی پروژه ناتمام پل امام رضا توضیح می دهد: در این چند ماه اخیر باردیگر بحث ساخت بخش دوم این پل با اصلاحاتی بر سر زبان ها افتاده است. متاسفانه مسیر جایگزین هم باز از میان باغستان می گذرد و مسیر بهینه ای محسوب نمی گردد و باز تخریب و قطع درختان را به دنبال دارد. این اقدام با تقسیم باغات و ایجاد نقص در راه آبه ها، بخش های قابل توجهی از باغستان را به کام نابودی می کشاند. ما تلاش می نماییم و امیدواریم با تعامل با مسؤولان این اتفاق نیفتد و طبق مصوبه سال ۹۸ از همان لبه شهری ادامه پل امام رضا کشیده شود، گرچه کماکان مسؤولان شهری بر این مساله پافشاری دارند.
نسیم شمال؛ از جاده خاکی تا یک کمربندی خطرناک در بین باغستان
کرمانشاهانی یادآوری می کند: یکی دیگر از بی توجهی های میراث فرهنگی درباره کمربندی نسیم شمال کاملا مشهود است، در مصوبه آذرماه سال ۹۸ یک بند به کمربندی نسیم شمال اختصاص داده شده است. این معبر اصلا کمربندی نبوده است، در حقیقت معبر نسیم شمال دهه شصت روی خط لوله گاز راه اندازی شد و تا سال ها خاکی بود. در دهه هشتاد با آسفالت کردن غیرقانونی این معبر خاکی، آنرا به گذرگاهی برای ماشین های عبوری تبدیل کردند.
به گفته این فعال میراث فرهنگی، شورای عالی معماری و شهرسازی در مصوبه سال ۹۸ تعیین کرد که معبر نسیم شمال بعنوان کمربندی تعریف نشود و ترافیک عبوری از روی این معبر برداشته شود تا این گذرگاه با غلبه پیاده رو و دوچرخه به محوری جهت استفاده باغداران و برای گردشگری تبدیل گردد.
کرمانشاهانی با اشاره به اینکه این بند از مصوبه سال ۹۸ تقاضای ما نیز بود، اضافه می کند: اما بر خلاف متن صریح مصوبه سال ۹۸، معبر نسیم شمال را در قالب یک طرح ملی بعنوان کمربندی رسمی افتتاح کردند. در حقیقت یک گذرگاه میان باغی که قرار نبوده در هیچ یک از طرح های توسعه شهری کنارگذر شود، رسما به یک گذرگاه ترافیک ملی تبدیل گشته است.
او درباره مشکلات این کمربندی توضیح می دهد: بنا بر مشاهدات ما و باغداران، شاید حدود ۵۰ درصد ترافیک، مربوط به ماشین های سنگین است و سرعت آنها آنچنان بالاست که رفت وآمد باغدارها از این معبرِ میان باغی مختل شده است؛ چونکه امنیت جانی آنها برای عبور از این کمربندی به خطر می افتد.
مؤسس انجمن توسعه حیات شهر تصریح می کند: میراث فرهنگی قزوین این دفعه هم در این مقابل این پروژه، کاری نکرد و تنها به یک نامه نگاری صوری اکتفا کرد و با این اقدام همراه شد. در زمان اجرای فاز یک این پروژه، آقای مونسان ـ وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ برای جلسه ای به قزوین آمد، ما در این زمینه با ایشان صحبت کردیم، در ابتدا گفت میراث فرهنگی قزوین می تواند برای این اقدام شکایت کند، اما بعدازظهر همان روز با همراهی مدیرکل میراث فرهنگی استان قزوین این پروژه توجیه شد و ادامه پیدا کرد. این درحالی است که باغستان قزوین بزرگ ترین و پر اقبال ترین سایت میراث فرهنگی در قزوین است و با این اقدام، موقعیت ثبت جهانی خودرا که پرونده اش سال هاست مطرح شده، از دست می دهد.
کرمانشاهانی با اشاره به اینکه قزوین یک طرح کنارگذر جنوبی دارد که سال هاست در طرح توسعه شهری مصوب شده است و از بیرون باغستان عبور می کند، می گوید: با راه اندازی این کنارگذر مشکل بار ترافیکی قزوین حل می شود و دیگر به این بزرگراه هایی که می خواهند از دل باغستان عبور کنند، نیاز نیست. ما در تمام این سال ها درخواستمان این بوده که چرا این طرح اجرا نمی گردد. در مصوبه ی آذرماه ۹۸ شورای عالی معماری و شهرسازی برای کاهش بار ترافیکی، راه اندازی این کنارگذر راه حل اصلی شناخته شد و قرار شد در اولویت اداره کل مسکن و شهرسازی استان قرار گیرد، اما در این دو سال و اندی که از مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی می گذرد، هیچ اقدام عملی در این راستا انجام نشده است و اگر هم اقدامات اداری انجام گرفته به اطلاع عموم نرسیده است.
کمربند شرق، رودخانه ارنجک را خشک کرد
عضو هیأت مدیره انجمن تخصصی باغستان قزوین در ادامه بیان می کند: «کمربندی شرق» هم از آن طرح هایی بود که میراث فرهنگی به آن توجهی نکرد و این طرح بدون هیچ مصوبه ای شروع شد. در عین حال فاز دوم آنرا شورای عالی معماری و شهرسازی لغو و فاز اول آنرا به مجوز وزارت نیرو منوط کرد. این جاده در بستر و حریم رودخانه ارنجک درحال راه اندازی است، که مهم ترین و پرآب ترین رودخانه فصلی باغستان است و حق آبه ۹۰۰ هکتار باغستان را تامین می کند. متاسفانه سازمان آب منطقه ای قزوین با این پروژه موافقت نمود و هم اکنون رودخانه ارنجک در این بخش از بین رفته است و رسما یک جاده عریض را از بستر رودخانه عبور داده اند.
او می افزاید: در ادامه روند این پروژه برای اینکه آب در این بستر عبور کند، یک سازه عجیب و کارشناسی نشده با ارتفاع بالا و عرض بسیار کم (در برابر عرض ۵۰ متری رودخانه، یک عرض دو متری برای این سازه در نظر گرفتند) ساختند که تمام کارشناسان آب با این سازه مخالف هستند و بحث ها و اعتراضات زیادی در این زمینه صورت گرفته است، اما این دفعه هم بدون هیچ مقاومتی از طرف میراث فرهنگی این جاده کشیده شد، درحالی که رودخانه ارنجک هم جزو منظر فرهنگی باغستان و حریم آن شمرده می شود و به ثبت ملی رسیده است.
این باغستان را از حق آبه خود هم محروم می کنند
کمبود آب و بیابان زایی هم عامل دیگری است که جان باغستان را ذره ذره می گیرد و هیچ مدیریت درستی برای تامین آب رسانی به آن وجود ندارد. ویلاهای کوهپایه ها و جنگل کاری در تپه های حریم شمالی شهر، از آبی که باید در پایین دست به این باغستان برسد، برداشت می کنند و از طرفی، کور شدن قنات ها و آبریزها با جاده کشی ها در دل این باغستان سبب کم آبی این باغستان شده اند، نه فقط چاره ای برای این کم آبی نمی اندیشند، بلکه در سال ۱۴۰۰ مصوبه ساخت سد لاستیکی باهدف ایجاد دریاچه تفریحی در راه رودخانه ارنجک را ارائه می دهند که علاوه بر شدت گذاشتن بر کم آبی باغستان به خاک حاصل خیز آن نیز لطمه می زند.
کرمانشاهانی نیز با اشاره به اینکه با اهمیت ترین مشکل باغدارها مسأله حق آبه باغستان است، توضیح می دهد: با توسعه منطقه گردشگری باراجین و ویلاسازهای بالادست رودخانه ها، هر روز حق آبه کمتری به باغستان می رسد و با این وجود هر سال در این باغستان سه، چهار حلقه چاه آب آشامیدنی زده می شود.
او درباره پروژه راه اندازی سد «لاستیکی» برای ایجاد دریاچه تفریحی روی رودخانه ارنجک و لطمه های آن نیز توضیح می دهد: این پروژه هم اکنون با پیگیری مجدانه تشکل های مردم نهاد، توسط دادگستری قزوین متوقف شده است، اما عوارض آن هنوز گریبان گیر رودخانه ارنجک است. برای ساخت این سد گودبرداری زیادی انجام شده که در فصل آبیاری، آب در محل گودبرداری جمع می شود و همین طور مقدار زیادی شن و ماسه از بستر روخانه برداشت شده است.
آتش سوزی های باغستان قابل پیشگیری است
سالی چند هکتار از باغستان جان می دهد تا بلوار، میدان و پلی جایگزینش شوند، مابقی هم که به خاط آتش سوزی از بین می رود. از سال ۹۸ تا حالا چهار بار گزارش رسمی آتش سوزی در باغستان قزوین داده شده که یکی از آنها یک شبانه روز طول کشیده است.
کرمانشاهانی درباره این آتش سوزی ها در باغستان قزوین نیز می گوید: اطلاعاتی درباره برنامه محافظتی امسال برای پیش گیری از وقوع آتش سوزی در دست نیست، اما این کار با علف زنی قابل کنترل است و باید در طرح جامع برای آن اقدامات مؤثری در نظر بگیرند. در گذشته باغدارها دام داشتند و علف ها توسط دام ها استفاده می شدند، امروزه هم باید کاربرد اقتصادی برای این علف ها در نظر گرفته شود.
تقاضای باغدارها، ساده و عملی
همچنین یکی دیگر از مشکلات بزرگ باغستان سنتی قزوین در چند سال اخیر فقدان امنیت است که هیچ اقدام جدی برای آن صورت نگرفته و به همین دلیل افرادی سودجواز طریق راه های به وجود آمده در بین باغات به محصولات درختان دستبرد می زنند و همین طور حضور سنجاب ها در باغستان مصیبت دیگری برای آن بوده؛ چونکه آفت محصولات باغستان قزوین شده اند.
در همین راستا، کرمانشاهانی با اشاره به مشکلات باغداران می گوید: در چند سال اخیر مقامات نماینده های محلی و نمایندگان مجلس، بطور مداوم از اهمیت باغستان صحبت کرده و می کنند و باغدارها را امیدورا می کنند، در صورتیکه هیچ اقدام عملی برای صیانت از باغستان و اینکه به باغدارها امتیازی داده شود، انجام نشده است.
او ادامه می دهد: باغستان هم اکنون در کنار تمام نقش های حیاتی که برای شهر ایفا می کند، بعنوان کمربند سبزِ قزوین نیز شمرده می شود. در برنامه پنجم توسعه ایجاد کمربند سبز بر عهده شهرداری ها بود و باید برای آن هزینه می کرد، در صورتیکه باغداران قزوین با هزینه خودشان این کمربندسبز را حفظ نموده اند. در خیلی از برنامه های توسعه شهری ذکر شده است که باید امتیازاتی به باغدارها داده شود. تقاضاهای باغدارها کاملا ساده و عملی است، برای مثال می گویند امنیت باغستان در خطر است و شهرداری بجای استخدام افراد دیگر، برای حفظ این امنیت از خود باغدارها استفاده کنند.
کرمانشاهانی همین طور درباره روند تصویب ضوابط عرصه و حریم باغستان در کمیته فنی باغستان و استفاده از ظرفیت باغدارها در این شورا می گوید: زمانی که کمیته فنی باغستان در حال تدوین ضوابط بود، ما درخواست دادیم که از باغداران، تشکل ها و کارشناسان حوزه کشاورزی هم در این کمیته استفاده شود، اما این اتفاق نیفتاد وضوابط تدوین شد.
منبع: كیت هنری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب