بحثی درباره اقتباس ادبی در سینمای كودك
كیت هنری: دومین برنامه زنده «هفته كتاب» انجمن نویسندگان كودك و نوجوان با موضوع اقتباس سینمایی از ادبیات كودك اجرا شد.
به گزارش کیت هنری به نقل از روابط عمومی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، وحید نیکخواه آزاد، مجری این برنامه که بیست وپنجم آبان با حضور مجازی برخی از اهالی و علاقه مندان ادبیات و سینما در صفحه اینستاگرام این انجمن برگزار شد، ضمن گفت و گو با دیگر شرکت کنندگان با اشاره به چهار اثری که بنیاد فارابی برای تولید فیلم در شش ماهه دوم سال جاری انتخاب نموده، اظهار داشت: «زیبا صدایم کن» فرهاد حسن زاده، «پلو خورش» هوشنگ مرادی کرمانی، «شطرنج با ماشین قیامت» حبیب احمدزاده و «دشتبان» احمد دهقان چهار اثر منتخب این دوره اعلام شده اند. نویسندگانی که فکر می کنند اثرشان قابلیت تبدیل شدن به فیلم را دارد می توانند آنرا به تهیه کنندگان سینما معرفی کنند تا به همین شکل درباب آنها نیز اقدام صورت گیرد.
او از «اِریش کستنر»، «لیند گرن»، «رولد دال» و «فونکه» بعنوان نویسندگانی نام برد که تقریباً همه آثارشان تبدیل به فیلم شده و اضافه کرد: بنظر می رسد فیلمساز در نظام صنعتی غرب این فرصت را دارد که پیش از ساخت، یک دفعه فیلم را در اینگونه کتاب ها ببیند. اما برمبنای تجربه در مقطعی که حمیدرضا شاه آبادی مجموعه رمان های نوجوان را در کانون درمی آورد و توران میرهادی مسئول امور سینمایی کانون بود، یک گروه سه نفره متشکل از توران میرهادی، محمدرضا یوسفی و من حدود ۳۰ جلد از کتاب ها را خواندیم و واقعاً از بین آن تعداد سه اثر پیدا کردیم که می شد برای سینما از آنها اقتباس شود.
نیکخواه آزاد با مقایسه روی جلد کتاب های ایرانی و خارجی اظهار داشت: از جلد کتاب های کودک و نوجوان خارجی می توان متوجه شد که تولید شده تا مخاطب را گرفتار هیجان کند ولی جلد کتاب های ایرانی گویی با این هدف طراحی شده تا مخاطب را به فکر فرو ببرد. نویسنده ادبیات کودک و نوجوان ما باید بجای قهرمان پروری خودش را از میراث واقع گرایانه متمایل به جریان چپ نجات بدهد و مقداری پیچ تند در داستان بگذارد تا آثار، قابلیت اقتباس برای سینما را هم پیدا کنند.
اقتباس و تهیه فیلم کودک در ایران کار یک نهاد نیست
فریدون نجفی، نویسنده و کارگردان سینما نیز در این جلسه، با اشاره به جشنواره های کلاسیک دنیا که به سینمای کودک و نوجوان اختصاص دارد، بهترین فیلم های کودک جهان همچون محصولات شرکت هایی چون والت دیسنی و قرن بیستم را اقتباس دانست و اضافه کرد: این کمپانی ها برای تولید فیلم ابتدا به دنبال پیداکردن قصه ها و رمان های مطرح هستند که جشنواره های داستان نویسی یکی از جاهایی است که چنین کمپانی هایی داستان هایی را که به لحاظ تصویری برای سینما و از لحاظ محتوایی برای کودکان مناسب باشند در آنها کشف می کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا رفتن به دنبال اقتباس نشانه خشک شدن چشمه خلاقیت و گرفتن آتش از آتش دیگران است، اظهار داشت: داستان هایی مثل «قصه های مجید»، «خمره»، «چکمه» و«مهمان مامان» داستان های خوبی بودند که نمی گردد تصور کرد اگر ساخته نمی شدند چه اتفاقی برای آنها می افتاد. فیلمساز داستان را باتوجه به روحیات خودش و باتوجه به مکان و جغرافیایی که برای قصه انتخاب می کند مورد اقتباس و بازآفرینی قرار می دهد و این مساله نمی تواند فقط تبعیت عینی از متن کتاب تلقی شود.
نجفی درباب این که چه چیزی در کشورهای غربی سبب گرایش به اقتباس در سینمای با گرایش به صنعت می شود، اشاره کرد: در غرب بیش از آن که فیلمساز قصه را انتخاب نماید، کمپانی است که داستان را برمی گزیند؛ امتیاز آن داستان را خریده و از آنِ خود کرده و حتی فیلمساز را انتخاب می کند. اما در داخل کشور، ما کمپانی خصوصی به آن شکل نداریم. معمولاً کانون پرورش فکری، موسسه فارابی یا سایر سازمان ها و نهادهای در رابطه با کودکان و نوجوانان می توانند از میان تعداد بسیار افسانه ها و قصه های کهن فارسی که ریشه در ادبیات کودک دارند، کارهایی را برای اقتباس بیرون بیاورند که این کار یک نهاد نیست و همیاری و همراهی چند وزارتخانه همچون وزارت ارشاد و آموزش و پرورش را می طلبد که حتی اگر سالی یک یا دو فیلم هم با کیفیت سینمای دنیا تهیه بشود، در تاریخ سینمای دنیا با رنگ و بوی ایرانی ماندگار خواهد شد.
او فیلم هایی چون «آلیس در سرزمین عجایب»، «هری پاتر» و «بینوایان» را در سینمای خارجی و همین طور آثار هوشنگ مرادی کرمانی و محمدعلی طالبی نظیر «تیک تاک»، «چکمه»، «کیسه برنج» و «خمره» ساخته ابراهیم فروزش را از بهترین آثار اقتباسی کودک و نوجوان دانست و تاکید کرد: به جرأت می توان گفت ما بیش از آن چه «برای» کودک فیلم داشته باشیم «درباره» کودک اثر ساخته ایم که این مساله مستلزم آشنایی بیشتر نویسندگان با دنیای کودکان امروز و نزدیک شدن آنها به این جهان است.
شخصیت داستان های کودک ما پاستوریزه است
منوچهر اکبرلو، نویسنده، پژوهشگر و نمایشنامه نویس نیز در بخش دیگری از این برنامه درباب تعداد فیلم های تولیدشده اقتباسی برای کودکان و نوجوانان در ایران و مقایسه آن با نمونه های خارجی اظهار داشت: سینما برای ما پدیده جدیدی است، هر چند که همزمان با برادران لومیر ناصرالدین شاه هم یک نسخه از آنرا با خود به دربار می آورد اما این پدیده هنوز برای ما بومی نشده است. ما در یک فیلم آمریکایی شاهد می باشیم که ده ها ارجاع جدی و شوخی به فیلم های دیگر داده می شود که مردم همه آن فیلم ها را نیز دیده اند، اما در کشور ما چنین اتفاقی رخ نمی دهد چون تلویزیون بومی شده اما سینما هنوز رواج ندارد و بعنوان مثال در تهران ۱۲میلیون نفری با این همه سالن سینما طی سال قبل فقط یک یا دو درصد مردم به سینما رفته اند.
او با اشاره به این مساله که ۵۰ رمان فارسی و غیرفارسی منتشرشده در ایران را از منظرهای مختلف با هم مقایسه کرده، اظهار داشت: جمله اول رمان در تقریباً همه رمان های ترجمه دارای اَکت و حرکت است و عملی توسط یکی از شخصیت ها در آن انجام می شود ولی شخصیت های داستان های ما درون گرا هستند و ما بیشتر ذهنیات آنها را می بینیم تا اتفاقات را. از طرف دیگر شخصیت خیلی از داستان های کودک ما بسیار پاستوریزه است؛ یعنی بچه شیطانی نیست، معلم را اذیت نمی کند و مدرسه گریز نیست.
اکبرلود با تاکید بر این مساله که بیشترِ فیلمسازان ما کتاب نمی خوانند و تعداد کمی از آنها اهل مطالعه هستند، اضافه کرد: در دنیا هم همین است و فیلمساز نمی رود بنشیند برای انتخاب فیلمش کتاب بخواند. پس این توقع ما بیهوده است و این اتفاق باید توسط آژانس ها و آدم هایی بیافتد که هم سینما بدانند و هم ادبیات و بعنوان واسطه عمل کرده و اینگونه کتاب ها را به فیلمسازانی که دنبال سوژه و فیلمنامه می گردند، معرفی کنند.
او با اشاره به این مساله که ما تفاوت مدیوم سینما و تلویزیون را در نظر نمی گیریم، توضیح داد: آثار هوشنگ مرادی کرمانی که توسط مردم بارها دیده و پسندیده شده آثاری است که بوسیله تلویزیون پخش شده، اما وقتی همین اثر وارد سینما بشود، قصه اش فرق می کند. برای مثال شخصیت «مجید» که کیومرث پوراحمد اثر تلویزیونی موفق آنرا ساخت و بالاخره بعد از سال ها یک شخصیت نوجوان بومی و کاملاً ایرانی خلق شد، در نسخه های سینمایی با اکران عمومی خوبی مواجه نمی گردد. همین طور ۱۱ قسمت سریال تلویزیونی «مثل ماه شب چهارده» که بسیار موفق بود اما در مقابل، ساخته های سینمایی مثل «صبح روز بعد» و «نان و شعر» حتی اکران هم نشده است.
اکبرلو با تاکید بر این مساله که نویسندگان باید بدانند اثر می بایست بجای شخصیت محور ماجرامحور باشد تا بتواند سینمایی شود، اضافه کرد: ما نسبت به این مهم کمتر تمایل نشان داده ایم و همین سبب شده سینمایی برای ما به وجود بیاید که به آن «به بهانه کودک» یا «درباره کودک»، «سینمای جشنواره ای»، «سینمای کانونی» و اینگونه اصطلاحات می گویند. حجم زیادی از داشته هایی نظیر فیلم های «خمره»، «کیسه برنج»، «تیک تاک» و… که اگر این ها را جدا نماییم دست مان خیلی خالی می شود اما این ها باتوجه به این که کلی جایزه هم برده اند، بابت اکران در اذهان کودکان و نوجوانان باقی نمانده اند، در صورتیکه این اتفاق برای «گلنار» و «سفر جادویی» افتاده است.
اکبرلو فضای حاکم بر دانشگاه ها و سینماها را به شکلی دانست که وقتی وارد حوزه فانتزی می شویم فکر می کنند سینمای روز باید سینمای تند و تلخ اجتماعی باشد و اشاره کرد: البته آن هم جایگاه خودش را دارد و قسمتی از بهترین فیلم های ما را می سازند، ولی وقتی داریم راجع به مخاطب کودک و نوجوان صحبت می نماییم از فانتزی کمتر استفاده می شود و این فضا موجب می شود که فانتزی، ادبیات عامه پسند و ادبیات کهن ایرانی کمتر در سینمای ایرانی و دانشگاه ها جدی گرفته شود. ما «خاله سوسکه» را داریم و می بینیم در غرب «شنل قرمزی» را به شکل های جدید حتی اروتیک یا بزرگسالانه هم کار می کنند پس یک قصه کلیشه ای هم می تواند پتانسیل داشته باشد اما همیشه از این متون غفلت می شود و در صورتیکه همین ادبیات که نویسنده مشخصی هم ندارد چکیده افکار و احساسات و تجربیات زیسته یک قوم است، ما در خلوت آپارتمان خود می نشینیم تا فیلمنامه بنویسیم.
منبع: كیت هنری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب